فقط عوامل اقتصادی یا تغییر نگرش ها و سبک زندگی؟

گزارشی از چرایی بحران جمعیت و فرزند آوری؛

فقط عوامل اقتصادی و شغل یا تغییر نگرش ها و سبک زندگی؟

بحران جمعیت و فرزند آوری در سالهای اخیر به یکی از دغدغه های جدی جامعه ما تبدیل شده است. طبق آمار استان گیلان یکی از کم ترین آمار فرزند آوری در کشور را دارد و اگر اتفاق جدیدی در این حوزه رخ ندهد، به فاجعه پیری جمعیت در سالهای نه چندان دور دچار خواهیم شد. اگر چه خیلی از افراد مسائل اقتصادی را اصلی ترین دلیل این موضوع می دانند، اما موضوعات فرهنگی و تغییر نگرش ها و سبک زندگی نیز در این مسئله تاثیر گذار است.

به همین بهانه گزارشی میدانی از تعدادی از هم استانی ها، تهیه شده و در ادامه نیز در گفتگو با “پگاه ارتفائی” یکی از روانشناسان این حوزه گفتگویی انجام داده ایم تا به چرایی این موضوع بپردازیم.

_حمید ۳۵ ساله دارای یک فرزند پسر ۸ ساله است. او را در کنار فرزندش در حالی می بینم که پسر در حال تمرینات شطرنج است‌. او راجع به اینکه چرا هنوز یک فرزند دارد گفت: من تمام تلاشم را برای آسایش خانواده و پسرم می گذارم. آرمین الان به کلاس های ورزشی رزمی و شطرنج می رود و پیشرفت خوبی داشته است. همچنین به کلاس موسیقی می رود تا شاید اگر در آینده با مشکل شغل مواجه شد، حداقل هنری برای آموزش دادن داشته باشد. تا جایی که بتوانم برای پیشرفت و حال خوبش تلاش می کنم، ولی اگر یک فرزند دیگر داشتم نمی توانستم تا این حد به این پسرم برسم. نسل ما دارای چندین خواهر و برادر بود، اما توقعات و طرز فکرها با نسل های قبل خیلی تغییر کرده است.

-لیلا. ف زنی ۳۳ ساله است که در یک شرکت معتبر کیک و کلوچه شاغل است و یک دختر ۹ ساله دارد. او می گوید: من هرروز به جز ایام تعطیل تا آخر وقت سر کار هستم. وقتی به خانه می رسم ساعت ۶ عصر است و ساعات کمی وقت دارم که در کنار همسر و دخترم باشم. تمام زحمات دخترم برعهده همسرم که مغاره دار است می باشد و اکثر روزها با او به مغازه می رود و حتی تکالیفش را آنجا انجام می دهد. برای گذران زندگی مجبوریم هردو شاغل باشیم و هم اینکه خودم هم دوست دارم استقلال مالی داشته باشم و پیشرفت شغلی خوبی هم داشته ام و از آن راضی هستم. طبیعی است که من هم دوست داشتم چند فرزند داشته باشیم، اما شرایط شغلی من اجازه نمی دهد.

-آقای امیدی مردی ۶۵ ساله است. او که دارای سه فرزند پسر و یک دختر و چند نوه است درباره عدم تمایل به فرزند آوری در نسل های جدید گفت: من فکر می کنم علت اصلی این اتفاق، عدم مسئولیت پذیری نسل جوان و شانه خالی کردن آنها از سختی های زندگی است. جوانان امروز با کوچک ترین مسئله و بروز سختی یه طلاق فکر می کنند و این فاجعه است‌. در این بین فرزندان قربانی می شوند. شاید خیلی از نسل جدید مسائل اقتصادی را علت اصلی این موضوع می دانند، اما مگر نسل قدیم از همه لحاظ تامین بود؟ باید برای این مسئله فکری شود، چرا که پیری جمعیت در آینده، فرسودگی جامعه را در بر دارد و به پیشرفت کشور ضربه می زند.

_پگاه ارتفائی از روان شناسان فعال حوزه کودک و نوجوان در گیلان است.

وی دارای مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی، عضو سازمان نظام روانشناسی، درمانگر تخصصی اختلالات کودک و نوجوان می باشد. همچنین سابقه تدریس دوره های فرزندپروری، والدگری بعد از طلاق، مهارتهای زندگی برای کودکان و نوجوانان و … را در کارنامه دارد و  مشاور مدرسه، بازی درمانگر و فعال در طرح‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و افزایش کیفیت بهزیستی روانی است.

وی در ابتدا در خصوص علت های عدم تمایل خانواده ها به فرزند آوری گفت: دلیل مهم و بیشتر این اتفاق، مسائل اقتصادی است. اما علل دیگری هم دار. از جمله، رو آوردن خانم ها به مستقل شدن و شاغل بودن است‌. یک سری از خانم ها اگر همراهی همسر یا ارگان هایی که در آن شاغل هستند را داشته باشند، خیلی بهتر و راحت تر برای مادر شدن تصمیم می گیرند. اما اگر این اتفاق نیفتد از این تصمیم چشم پوشی می کنند‌.

ارتفائی خاطرنشان کرد: یک سری از والدین هم از نقش والدی می ترسند و به آن بلوغی که باید نرسیده اند. آن آگاهی لازم که از دوران نوجوانی باید بگیرند، نیاموخته و یا بد والدی که خودشان داشته اند هم در این تصمیم تاثیرگذار است. اما چیزی که خیلی می تواند این موضوع را به سمت و سوی بهتری سوق دهد، همراهی همسر است. همسران اگر در زمان بارداری یا تولد فرزند، در کنار آنها باشند خیلی شرایط بهتر می شود. طبق چیزی که از تحقیقات میدانی می بینیم اکثرا خانم هایی که از فرزندآوری روی گردان شده اند و به یک فرزند اکتفا کرده اند، همین عدم همراهی همسر و سختی هایی که در زمان تولد فرزند اول کشیده اند آنها را از این قضیه روی گردان کرده است.

وی خاطرنشان کرد: افزایش طلاق در جامعه هم در این مسئله تاثیر گذار است. طلاق والدینی که الان خود پدر بزرگ و مادر بزرگ هستند، باعث ترس فرزندان آنها از فرزند آوری می شود. آنها با خود می اندیشند که ما توسط والدین خود رها شده ایم و اگر ما هم به این نقطه برسیم چه اتفاقی می افتد‌.

وی به تاثیر پزشکی این اتفاق هم اشاره کرد و گفت: از لحاظ بیولوژیکی بدن ها بسیار ضعیف شده اند و قدرت باروری پایین آمده است. چون در حال حاضر فرزند آوری یک انتخاب است، خیلی از خانواده ها به این اتفاق اشاره نمی کنند و می گویند انتخاب ماست در حالی که این گونه نیست. خیلی از آنها دنبال فرآیند درمان نمی روند و هزینه و سختی های آن هم مزید بر علت است. شیوع ناباروری در حال حاضر بسیار زیاد است. ضعیف شدن بدن به علت استرس، عدم تحرک و ورزش، امواج تلفن همراه و… خیلی رایج شده است.

این روانشناس حوزه کودک و نوجوان درباره تاثیرات تک فرزندی هم بیان کرد: تک فرزندی هم برای والدین و هم خود کودک، آسیب هایی را در پی دارد. آسیب اصلی این است که والدین به علت اینکه تنها یک فرزند دارند، خیلی وابسته اش می شوند و به نوعی بال پروازش را قیچی می کنند. در تمام تصمیماتش ورود می کنند، به فرزند چارچوب می دهند و متاسفانه اجازه رشد به او نمی دهند.

یکی دیگر از آسیب های تک فرزندی وابستگی فرزند به والدین است که باعث عدم استقلال آنها می شود و باعث عدم پی گیری علایق آنها در نوجوانی است و فقط به خانواده تکیه می کنند.

از لحاظ اجتماعی هم تک فرزندی خیلی به جمعیت آسیب می رساند. جمعیت ما به خصوص در استان گیلان پیر شده و آسیب های جدی خواهد دید.

از لحاظ روانشناسی  تنهایی بچه ها که به منزوی شدن آنها می انجامد و به تبع آن اضطراب، افسردگی، عدم وجود عشق بی قید و شرطی که بین خواهر و برادرها در خانواده ها باید وجود داشته باشد، احساس طرد شدن و عدم تعلق در آنها شکل می گیرد‌.

وی درباره عدم مهارت فرزند پروری در والدین جوان گفت: آموزش مهارت های فرزند پروری باید از قبل تولد فرزند اتفاق بیفتد. همانطور که قبلا از ازدواج کلاس های آموزشی برای زوجین گذاشته می شود، اگر قبل از بچه دار شدن هم آموزش هایی برای آنها در خصوص مهارت های فرزند پروری گذاشته شود، بسیار موثر خواهد بود. پدر و مادر باید بدانند با آمدن فرزند، چقدر تغییر در زندگی آنها رخ می دهد. این آموزش ها باید از بیمارستان و خانه های بهداشت آغاز شود‌. برای زوجینی که این مهارت ها را آموزش ندیده اند، در مدارس با حضور روانشناسان متخصص این امر خیلی اتفاقات خوبی در حال رخ دادن است و مهارت هایی به آنها آموزش می دهند.

گزازش: اکبر حیدرپور