تندیس اسطوره جنگل در قلب تپنده رشت 

تندیس اسطوره جنگل در قلب تپنده رشت

✍️ نیلوفر رضانژاد

تندیس میرزا کوچک‌خان جنگلی، رهبر نهضت جنگل و نماد مقاومت تاریخی گیلان، در سال ۱۳۷۸ توسط شهرداری رشت سفارش داده شد و در میانهٔ میدان شهرداری نصب گردید.

طراحی و ساخت این مجسمه در نهایت توسط سعادت قرین، هنرمند ریخته‌گر اهل تهران انجام شد، اما نقش مهمی نیز برای روبرت واهانیان، پژوهشگر و مسئول گروه برنامه‌ریزی شهرداری رشت ایفا شد؛ هرچند واهانیان زاده گیلان نبود، اما نسبت به وقایع و هویت تاریخی رشت آگاهی گسترده‌ای داشت و به همراه مشاور حقوقی شهرداری، طرح نهایی تندیس را انتخاب و تایید کردند.

واحد انتخاب طرح ابتدا چندین نمونه از هنرمندان بومی و غیربومی دریافت کرد، اما هیچ‌کدام از لحاظ هنری و هماهنگی با هویت شهری رشت مورد تایید قرار نگرفتند. پس از رایزنی‌ها، آثار سعادت قرین بررسی شد و در نهایت این هنرمند جوان و فعال در شاخه ریخته‌گری، مسئول ساخت تندیس شد.

مجسمه از فلز ریخته‌گری شده، احتمالاً برنز یا مفرغ ساخته شده و ابعاد تقریبی آن حدود ۳ متر ارتفاع است. وزن آن بین یک تا دو تن تخمین زده می‌شود. به دلیل ارتفاع بالای تندیس، عبور آن از تونل مجاور سد منجیل ممکن نبود و مجسمه ناگزیر از مسیر جایگزین جاده‌ای به رشت منتقل شد. هزینه ساخت آن در سال ۱۳۷۸ برای شهرداری حدود ۳۵ تا ۳۶ میلیون تومان برآورد شده بود.

این مجسمه روی یک پایه سفید رنگ سنگی با ارتفاع حدود ۱.۵ متر نصب شده است که علاوه بر استحکام، هماهنگی بصری با نمای ساختمان شهرداری و میدان ایجاد می‌کند و امکان نگهداری و مرمت آسان را نیز فراهم می‌آورد.

تندیس در محدوده‌ای واقع شده که بخشی از پیاده‌راه فرهنگی–تاریخی رشت است؛ مسیری که میدان شهرداری را به خیابان‌های اطراف متصل می‌کند و فضای آن برای عبور عابران، فعالیت‌های فرهنگی، گردشگری و اجتماعات شهری طراحی شده است.

میرزا کوچک‌خان، رهبر نهضت جنگل، در آذر ۱۳۰۰ در ارتفاعات خلخال به شهادت رسید. گفته می‌شود سر او برای مدتی در ساختمان شهرداری رشت نگه‌ داری شده بود، که نشانگر اهمیت تاریخی و فرهنگی او در حافظه جمعی شهر رشت است.

در جریان پروژهٔ «پیاده‌ راه‌ سازی» بافت مرکزی رشت، تندیس در ۱۵ بهمن ۱۳۹۴ از میانهٔ میدان برداشته شد تا فضای میدان برای عابران بهبود یابد و با طراحی پیاده‌راه هماهنگ شود. پس از این جابجایی، مجسمه دوباره نصب شد، اما نه در جای اولیه؛ بلکه با اندکی فاصله در «ابتدای خیابان سعدی (شریعتی)» قرار گرفت.

از منظر فرهنگی و نمادین، حالت رزمی میرزا و تصویر او سوار بر اسب، قدرت، مقاومت و رهبری وی را بازتاب می‌دهد. جایگیری مجسمه در مرکز میدان و پیاده‌راه، علاوه بر ایجاد ارتباط بصری با محیط شهری، موجب شده تا این اثر به بخشی از هویت شهری و یادبود ماندگار تاریخ گیلان تبدیل شود و تجربهٔ بصری، تاریخی و فرهنگی شهروندان و گردشگران را شکل دهد.

نیلوفر رضانژاد (کارشناس ارشد باستان شناسی، گرایش دوران تاریخی ایران)